ترکیب بندی در نقاشی که به اصطلاح composition in paint به آن گفته میشود عبارت است از چیدمان ، آرایش و تنظیم اجزاء و عناصر یک اثر به صورت منطقی و دلچسب در فضای مورد نظر هنرمند که با وحدت ، به بیان و انتقال منظور هنرمند می انجامد ( کل جدید ).

در ادامه به معرفی انواع ترکیب بندی در نقاشی میپردازیم :

۱) ترکیب بندی نقاشی قرینه  

از نخستین انواع ترکیب بندی نقاشی و معرف زمان ، محیط و ذهنیتی آرام ، متعادل ، موزون و ایستا است . در هنرهای سنتی بیشتر به چشم می خورد ( تذهیب ، کاشی کاری ، فرش ، معماری ). در این ترکیب بندی در نقاشی ، یک سمت قرینه کامل سمت دیگر نسبت به محور افقی ، عمودی و مورب است .

۲) ترکیب بندی نقاشی غیر قرینه

 در مورد این نوع از composition in paint باید بدانیم که در ترکیب بندی غیر قرینه در نقاشی عناصر موجود در تصویر بر اساس ارزش های بصیری خودشان مثل رنگ ، تیرگی و روشنی ، بافت و غیره در کادر قرار می گیرند نه بر اساس محور های عمودی ، افقی و مورب کادر .این ترکیب بندی خود دارای انواع مختلفی است که به آن می پردازیم :

الف ) ترکیب بندی متمرکز در نقاشی

ترکیبی که تمام تمرکز و توجه روی یک عنصر است و یا چند عنصر هسته ٔ اصلی آن را تشکیل می‌دهند . عموما سایر عناصر دیگر موجود در کادر همه در جهت جلب توجه بیننده به نقطهٔ مورد نظر عمل می‌کنند .

هنرمند : لئوناردو داوینچی

ب ) ترکیب بندی غیر متمرکز در نقاشی

در این نوع ترکیب بندی نقاشی ، عناصر گوناگون به صورت پراکنده وجود دارند و هر کدام به نوبهٔ خود در ساختار کلی آن نقش تعیین کننده ای دارند . در نتیجه چشم در نقطهٔ ثابتی نیست و در سراسر اثر گردشی موزون دارد . 

هنرمند : لوییز آنت ساباتیر

پ ) ترکیب بندی نقاشی دایره

دایره بیش از هر شکل دیگر ، معرف حضور حرکت و پویایی است . در این نوع  ترکیب بندی در نقاشی چشم با حرکت نرم و سیالی در تمام اثر به چرخش آمده و فشار یا نیرو در یک نقطه متمرکز نبوده ، بلکه در سطح آن منتشر و پخش می‌شود . این مورد از جمله موارد مهم در composition in paint است.

هنرمند : دیوید فردریک 

ت ) ترکیب بندی مثلث

از دیگر موارد پر کاربرد در composition in paint میتوان به این نوع یعنی مثلث اشاره کرد که این ترکیب از بسیاری جهات شبیه ترکیب قرینه است ، اما از قوانین قرینه پیروی نمیکند ( قرینگی کامل ) . ترکیبات مثلثی عموما استحکام خاصی دارند ( به طور مثال قلهٔ کوه ) و هنرمندان با توجه به نیاز خود از آن استفاده می‌کنند .  

هنرمند : نیکولاس دی لارجیلیر 

ث ) ترکیب بندی حلزونی ( دوار ) یا اسپیرنال

این ترکیب که دارای نسبت طلایی است در بسیاری از اشکال طبیعی نیز وجود دارند . در اینجا شاهد حرکت تدریجی از عنصری به عنصر دیگر هستیم و حرکت نرم و بدون زاویه است . به دلیل شباهت به دایره ، بسیار نزدیک به ترکیب بندی دایره‌ای می باشد . حرکت حلزونی از درون به بیرون به طور مارپیچ حرکت میکند و گاهی گویی از صفحهٔ دو بعدی خارج می‌شود و با حرکتی دوباره به داخل باز می‌گردد . این مورد ، از انواع کاملا متفاوت در composition in paint است.

هنرمند : سلطان محمد 

ج ) ترکیب بندی عمودی

معرف روحیه ای مثبت و القا کنندهٔ کیفیتی ایستا است و دلالت بر سبکی ، عمق و ارتفاع دارد . به عبارتی دیگر عموما القا کنندهٔ صعود می‌باشد . وجود عناصری مثل تیرهای چراغ برق ، ستون های بناها و مواردی این چنینی به این ترکیب می انجامد . 

هنرمند : رامبراند 

چ ) ترکیب بندی افقی در نقاشی

ترکیبی بندی است با حرکت افقی خط و ایجاد چند خط افقی روی سطح ؛ و بر وزن ، فاصله ، وسعت و پهنا دلالت میکند .ابتدا ممکن است ساده به نظر آید اما تنظیم و القای فضا از آن طریق ، نیازمند خلاقیت است . خطوط افقی بیشتر بیانگر انرژی های بی رمق ، سکون ، آرامش درون ، فضای کم تحرک ، کم جنبش و بدون هیجان است . در مورد این نوع از composition in paint باید بدانیم این خطوط به دو صورت طبیعی و مصنوعی هستند : 

طبیعی : خط ساحل و انواع خط افق در طبیعت ، رشته کوه ها و غیره 

مصنوعی : کابل های برق ، لبهٔ دیوار ها ، جدول خیابان ، جوی و غیره  

هنرمند : جان کانستبل

ح ) ترکیب بندی متقاطع

ترکیبی متشکل از خطوط عمودی و افقی در یک تناسب است . این مورد ترکیب بندی در نقاشی تضادی را در بر دارد : تضاد بین ایستایی و نرمش ، زندگی و از پا افتادگی ، حرکت و سکون . بارزترین مثال برای این نوع می توان به صفحه شطرنج و نمای آجری اشاره کرد .

هنرمند : ادوین لورد ویکز  

خ ) ترکیب بندی موّاج

ایجاد موج در اثر حاکم است . این ترکیب هر گونه قاعده ترکیب بندی کهن را در هم شکسته و همهٔ خط های مسیر را در تودهٔ گردان پویایی در هم میپیچد . دو حالت دارد : 

۱» معرف التهاب و اضطراب  

هنرمند : ادوارد مونک

۲» معرف نظمی موزون و حساب شده 

هنرمند : وینسنت ونگوگ 

د ) ترکیب بندی نقاشی مورب ( اریب یا قطری )

در مورد این نوع از  composition in paint باید بدانیم که این ترکیب بندی به دلیل خاصیت خطوط مورب ، القا کنندهٔ حرکت و پویایی ، ریزش ، عدم پایداری و انرژی است . به این صورت که به ترکیب ساکن و ایستا ، تحرک و انرژی می دهد . به عبارتی دیگر نمایشی از عدم ایستایی و عدم تعادل است . همچنین حرکت مورب میتواند هدایت گر به عمق باشد .

هنرمند : پیتر بروگل 

ذ ) ترکیب بندی منتشر 

اینجا فضا به مفهوم نیوتنی نیست . بلکه در این نوع ترکیب فضا به مفهوم تداوم ؛ زمان و فضا نزدیک و در کل تصویر تبیین می‌شود . نمونهٔ بارز این ترکیب بندی در نگارگری و گل و مرغ ( انواع توده ای یا مرکزی ، بوته ای یا درختچه ای ، موجی ، افشان و دربرخی موارد گلدانی ) مشاهده می‌شود .

جلد کتاب غرر الحکم 

ر ) ترکیب بندی مقامی

این نوع از ترکیب بندی نقاشی بر پایهٔ اهمیت شخصیت های موجود در تصویر رسم می‌شود ، به طوری که روی اندازه آنها نیز تأثیر دارد . عناصر مهم تر و یا موقعیت و توانمندی مهم تر را بزرگ‌ تر ؛ و مقام ها و عناصر پایین تر را کوچکتر رسم می‌کنند . مثال بارز این ترکیب بندی نیز ، پرده نگاری ها و نقاشی های قهوه خانه ای هستند .

هنرمند : حسین قوللر آغاسی 

ز ) ترکیب بندی منحنی

در اینجا اجزاء حول و یا روی خط فرضی و منحنی آرایش می‌شوند و احساسات مختلف را به بیننده القا می‌کنند . از جمله احساسات فانتزی ، رازآلود ، تحرک و پویایی ، روانی ، نرمی و غیره . این ترکیب بندی ساختار فضایی سیال و منعطف ایجاد میکند که حرکت چشم روی خط منحنی به نرمی انجام می‌شود . عموما این منحنی را ،  « منحنی زیبایی » می نامند . 

هنرمند : آنجلیکا کافمن